Czym są i skąd się biorą zachowania kompulsywne

Powtarzające się natrętne czynności (kompulsje), którym trudno się oprzeć, to zaburzenia kompulsywne. Ich przykładem mogą być takie uzależnienia jak np.: bulimia, anoreksja, seksoholizm, zakupoholizm, pracoholizm, hazard. Można je przyrównać do impulsu, który się nagle pojawia i któremu nie sposób się oprzeć.

Różne uwarunkowania

Uwarunkowania rodzinne, czyli rodzina dysfunkcyjna, z nałogami, ubóstwo, przemoc itd. mogą być powodem uaktywnienia się zachowań kompulsywnych. Mogą być one również efektem zaburzenia równowagi między dwoma układami neuroprzekaźnikowymi: układem nagrody a układem kary. Za pierwszy z nich odpowiada układ dopaminergiczny w mózgu, a za drugi układ serotoninergiczny. U osób uzależnionych maleje rola układu kary, a wzrasta układu nagrody. Niemniej istotna jest osobowość. Pesymizm życiowy, niskie poczucie własnej wartości, nieśmiałość, bezradność, zewnętrzne poczucie kontroli, niedostatki w zakresie samokontroli emocjonalnej – to przykładowe właściwości, które również wpływają na uleganie zachowaniom kompulsywnym. Dotyczą one również osób, które maja trudności w relacjach z innymi czy nie potrafią poradzić sobie ze stresem i negatywnymi emocjami.

Z automatu

Zanim jednak dane zachowanie zostanie sklasyfikowane jako kompulsywne, poprzedza je okres „uczenia się” go. Z czasem staje się ono automatyczne – stres powoduje, że ktoś zaczyna się objadać albo idzie na zakupy czy musi odbyć stosunek z drugą osobą, żeby wszystkie skumulowane, negatywne emocje rozładować. Powtarzane przez pacjenta czynności natrętne są uważane przez niego jako bezsensowne, krępujące, wstydliwe czy żenujące. Mimo to jednak nie umie się im przeciwstawić. Kiedy pojawia wspomniany impuls, odczuwa pobudzenie, ma problemy z koncentracją, narastają w nim takie emocje jak np. niepokój, irytacja, zdenerwowanie, euforia albo frustracja.

Tymczasowa ulga

Zachowania kompulsywne, choć przynoszą chwilową ulgę, rozładowują napięcie i dają poczucie zadowolenia, to jednak docelowo wywołują wyrzuty sumienia, chęć naprawienia szkód i strat, jakie powstają w ich wyniku. Do tego jeszcze bardzo komplikują codzienne życie. Rodzą problemy w relacjach z bliskimi osobami (izolacja, rozpad więzi rodzinnych), w pracy (nie wywiązywanie się z zadań służbowych). Często wiążą się z kłopotami finansowymi lub nawet mogą zagrażać życiu. Każda jednak próba powstrzymania się od zachowań kompulsywnych oznacza tylko lęk, cierpienie, niepokój, napięcie.

Terapia indywidualna/grupowa

Jak sobie poradzić z zachowaniami kompulsywnymi? Najskuteczniejszym rozwiązaniem jest terapia indywidualna lub grupowa. Opiera się ona głównie na technikach behawioralno-poznawczych. Właściwa diagnostyka i znalezienie źródła problemu pozwalają na rozpisanie odpowiedniego leczenia, w którym może pojawić się również farmakoterapia. Po zakończeniu leczenia nadal trzeba powtarzać wyuczone umiejętności i ćwiczenia. Do tego jeszcze ważna jest zmiana sposobu życia – wypełnienie go nowymi zainteresowaniami lub powrót do starych, właściwe odżywanie się, umiejętne radzenie sobie ze stresem i rozwiązywanie problemów.