Płeć, równość społeczna, alkoholizm

Zjawiska społeczne można analizować z punktu widzenia różnych kryteriów. Jednym z nich jest płeć rozumiana nie tyle w sensie biologicznym (choć także), ile w kwestii kulturowo-społecznej.

Ten aspekt analizy został wydobyty na światło dzienne przez „gender studies”, czyli nurt badań naukowych skupiony na wyjaśnianiu, w jaki sposób bycie kobietą i mężczyzną wpływa na losy ludzi (por. Kimmel 2014).
Męskość i kobiecość jest więc – przede wszystkim – zespołem oczekiwań jakie formułowane są wobec przedstawicieli obojga płci. Łączą się one z rolami reprodukcyjnymi i szerzej społecznymi. Od kobiet tradycyjne społeczeństwo oczekuje zaangażowania w opiekę nad dziećmi, funkcjonowanie domu, budowanie relacji rodzinnych. Tym zadaniom mają służyć takie stereotypowe cechy kobiecości jak: uczuciowość, wrażliwość emocjonalna, zależność, gotowość do poświęceń dla innych, nastawienie na świat wewnętrzny, brak pewności siebie lub tendencji do rywalizacji, ugodowość, podporządkowanie się. Od mężczyzn natomiast oczekuje się zaangażowania w pracę zawodową, realizację zewnętrznych celów społecznych wobec rodziny, utrzymywanie materialne bliskich, oswajanie świata. Tym zadaniom z kolei, mają służyć takie stereotypowe cechy mężczyzn, jak: racjonalność, niezależność, rywalizacja, nastawienie na świat zewnętrzny, pewność siebie, dominacja, ekspansywność.
Jest to zatem binarny, podzielony świat, który wytwarza nierówność społeczne, ponieważ kultury – w ślad za tymi oczekiwaniami – zbudowały instytucje i uruchomiły mechanizmy utrzymywania dominującego porządku rzeczy. Jaki jest kierunek tych nierówności, pokazują nie tylko dane statystyczne, ale także wyniki analiz naukowych: psychologicznych, socjologicznych i ekonomicznych. Na rynku pracy dominują zatem mężczyźni. Choć są słabej wykształceni niż kobiety, więcej zarabiają, częściej pełnią funkcje kierownicze, zasiadają w rządzie, parlamencie. Kobietom pozostaje raczej walka o parytety, które mogłyby, opisywane nierówności, zmniejszyć. Zobaczmy jednak, co z tych kulturowych oczekiwań wynika dla obojga płci w kontekście problemów związanych z uzależnieniem od alkoholu i leczeniem tej choroby społecznej.
Po pierwsze, spożywanie i nadużywanie alkoholu jest bardziej tolerowane przez społeczeństwo u mężczyzn, niż u kobiet. Co więcej, ta kulturowa presja przekłada się na dynamikę uzależnienia od alkoholu: im bardziej męski jest mężczyzna, tym częściej popada w uzależnienie od alkoholu. Chodzi tu oczywiście o bliskość opisanego wyżej stereotypu męskości jako kategorii kulturowej. Jak piszą Renzetti i Curran (2005, s.558) opisaną tendencję można ująć następująco: „prawdziwy mężczyzna pije” oraz „przyzwoita dziewczyna nie pije”. Ten efekt socjalizacyjny jest na tyle silny, że – jak pokazują dane – 90% żon nie porzuca mężów alkoholików, a tylko 10% mężów nie porzuca swoich żon alkoholiczek (Renzetti i Curran 2005, s.558). Po drugie, istnieją też kulturowe różnice w stylu nadużywania alkoholu przez oboje płci. Mężczyźni uzależnieni od alkoholu często piją w miejscach publicznych, a to, w fazie ostrzegawczej, stanowi dla nich sposób na redukcję codziennego napięcia i agresji. Uzależnione kobiety natomiast, częściej spożywają alkohol w samotności, a nadużywanie go jest raczej skutkiem depresji niż przejawem alkoholizmu w rodzinie. Wpaja się im zasady redukowania agresji, a w dzieciństwie, często buduje się poczucie niskiej wartości.

Uzależnienie od alkoholu u kobiet – aspekty terapeutyczne

Warto podkreślić także rolę biologicznych predyspozycji do zwalczania przez organizm skutków nadmiernego picia i tego, jak wpływają one na przechodzenie odwyku alkoholowego. Otóż organizm kobiet gorzej trawi alkohol, ponieważ w mniejszym stopniu wytwarza enzym żółciowy, który jest odpowiedzialny za rozkładanie go, zanim przedostanie się do układu krwionośnego. Ostatecznie, choć liczba mężczyzn cierpiących z powodu alkoholizmu jest znacznie większa niż kobiet, trudno znaleźć argumenty przemawiające za tym, aby płeć żeńska lepiej radziła sobie z nadużywaniem alkoholu. A niestety w terapiach alkoholowych i leczeniu uzależnionych od alkoholu, nie do końca panuje równość płci.
Programy przymusowego leczenia alkoholizmu nie uwzględniają kobiet jako adresatek, z punktu widzenia zarówno swej treści, jak i formy. Można nawet w niektórych obszarach odnieść wrażenie, że współczesne detoksy i odtrucia alkoholowe tworzone są głównie z myślą o uzależnionych mężczyznach. Odwołują się bowiem do znanych tylko płci męskiej doświadczeń socjalizacyjnych oraz wartości androcentrycznych. W swej formie, leczenie uzależnień od alkoholu bazuje na technikach konfrontacyjnych, rywalizacyjnych, utrudniając kobietom pragnącym przestać pić, przystosowanie się do takiego sposobu funkcjonowania. Kobiety, jak pokazują badania (Brannon 2002), lepiej rozwiązują problemy w stylu opartym na współpracy i zasobach interpersonalnych.
Po trzecie, ostracyzm wobec kobiet uzależnionych od alkoholu jest na tyle duży (ze względu na normy dotyczące ich zachowania), iż zdecydowanie bardziej niechętnie poddają się odtruciu alkoholowemu. Uzależnione kobiety mają także więcej do stracenia, niż mężczyźni – obawiają się utraty praw do opieki nad dzieckiem oraz uzyskania oficjalnego statusu alkoholiczki (Renzetti i Curran 2005, s.561).
Podsumowując, można powiedzieć, że choć równość płci nie stanowi panaceum na wszystkie problemy, to jednak w omawianym obszarze naszej rzeczywistości i poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, jak leczyć uzależnienie od alkoholu, aspekt ten jest bardzo ważny. Nie można przy tym dać się zwieść często słyszanemu stwierdzeniu, że równość będzie niosła eskalację alkoholizmu wśród kobiet, co ma mieć związek z pierwszym wątkiem, analizowanym w tym tekście. Przeprowadzone badania zdecydowanie temu zaprzeczają. (Renzetti i Curran 2005, s.559).

Przypisy:
Renzetti C.M, Curran D.J. (2005) Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo. WN PWN Waraszawa
Brannon L. (2002) Psychologia rodzaju. Zysk i Spółka Poznań
Kimmel M. (2014) Człowiek jako gatunek zagrożony przez płeć. W: Gender. Przewodnik Krytyki Poli-tycznej. Wydawnictwo Krytyki Politycznej Warszawa