Nie zawsze osoba nadużywająca alkoholu chce samodzielnie poddać się leczeniu. Z kolei życie z nią to często koszmar, niepewność jej zachowań i czynów. W pewnych sytuacjach życiowych dla osób, które na co dzień żyją z człowiekiem uzależnionym od alkoholu, nie ma już innego skutecznego rozwiązania, jak zgłoszenie go na przymusowe leczenie. Nie jest to jednak możliwe w każdym przypadku. Trzeba bowiem spełnić pewne określone przepisami prawa przesłanki.
Na przymusowe leczenie alkoholizmu można skierować osobę uzależnioną tylko w czterech przypadkach – jeśli swoim zachowaniem w związku z chorobą alkoholową:
Jeśli którakolwiek z tych sytuacji będzie miała miejsce, to wówczas istnieją podstawy do tego, aby alkoholika wysłać na przymusowe leczenie do ośrodka odwykowego oraz na detoks. Przydadzą się też różne dowody potwierdzające każdy z tych przypadków. Mogą to być notatki policyjne z interwencji, rachunki z izby wytrzeźwień, zaświadczenie od psychologa o psychicznym stanie dzieci znajdujących się w rodzinie alkoholowej itd.
Gminna Komisja ds. Rozwiązywania Spraw Alkoholowych to organ, który występuje w wnioskiem o skierowanie alkoholika na przymusowe leczenie. Może to uczynić na wniosek osoby uzależnionej lub własny, jak również osoby, która jest w stanie udokumentować jakikolwiek z wyżej wymienionych przypadków. Alkoholik, który ma zostać wysłany na przymusowe leczenie, może być skierowany na badanie do biegłego, który ustali, czy jest on rzeczywiście uzależniony od alkoholu i czy powinien przejść taki odwyk. Na tej podstawie ocenia się, czy wystarczy tylko leczenie ambulatoryjne (doraźne) i uczęszczanie na zajęcia w grupie terapeutycznej, czy też trzeba będzie osobę uzależnioną umieścić w zakładzie zamkniętym, na odtruciu i terapii. Wniosek o zbadanie przez biegłego wystawia komisja. Na podstawie wniosku komisji (lub prokuratora), opinii biegłego, jak i zebranej dokumentacji, decyzję o tym, czy alkoholik trafi na przymusowe leczenie, podejmuje sąd rejonowy właściwy według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy. Jeśli osoba uzależniona nie stawi się na rozprawę i nie usprawiedliwi swojej nieobecności lub będzie uchylała się od zarządzonego poddania się badaniu przez biegłego albo obserwacji w zakładzie leczniczym, to sąd może podjąć decyzję o przymusowym doprowadzeniu przez policję. Orzeczenie o obowiązku poddania się leczeniu w stacjonarnym lub niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego powinno zapaść w ciągu jednego miesiąca od dnia wpływu wniosku.
Po prawomocnym orzeczeniu osoba, która się ma się poddać przymusowemu leczeniu, powinna stawić się dobrowolnie w oznaczonym dniu we wskazanym zakładzie lecznictwa odwykowego. Jeśli tego nie uczyni – wówczas do kliniki odwykowej może ją doprowadzić policja na wniosek sądu. Leczenie trwa tak długo, jak istnieje potrzeba, ale nie dłużej niż 2 lata od chwili uprawomocnienia się postanowienia. Ponowne zastosowanie obowiązku przymusowego leczenia wobec tej samej osoby nie może nastąpić szybciej niż 3 miesiące od momentu jego ustania. Sąd na wniosek alkoholika, zakładu leczącego, kuratora, prokuratora lub na wniosek z urzędu może skrócić czas pobytu w ośrodku. Potrzebna jest tylko opinia ośrodka, w którym osoba leczona przebywa.
Zazwyczaj pierwszym etapem przymusowego leczenia jest detoks, czyli odtrucie alkoholowe organizmu osoby uzależnionej. Wyrównuje się wówczas zaburzoną gospodarkę wodno-elektrolitowa, uzupełnienia niedobór różnych pierwiastków i witamin. Łagodzi się także objawy zespołu abstynencyjnego, a niekiedy również leczy dodatkowo inne schorzenia, które mogą być skutkiem nadużywania alkoholu. Uzyskana podczas detoksu wiedza na temat stanu fizycznego i psychicznego pacjenta pozwala na opracowanie indywidualnego, dalszego planu leczenia. Z przymusowym leczeniem czasami wiąże się konieczność całkowitego ubezwłasnowolnienia osoby uzależnionej, jak również zastosowanie procedury związanej z leczeniem psychicznym.